سبع مثانی (قرآن)«سبع» (هفت) از اعداد و «مثانى» جمع «مثنى» به معناى دو بار، مكرّر و اعاده است. [۲]
لغت‌نامه، ج ۱۲، ص ۱۷۸۸۲، «مثانى» و ص ۱۷۸۹۸، «مثنى».
در مورد اينكه مقصود از سبع مثانى چيست، نظرات متعدّدى بيان شده كه برخى از آنها چنين است:۱. منظور، فاتحةالکتاب است كه در روايات متعدّدى از طريق اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله وارد شده همين معنا وارد شده است. دلايل گوناگونى نيز براى اين نام‌گذارى بيان شده است؛ از جمله امام صادق علیه‌السلام علّت آن را دو بار خواندن در نماز دانسته‌اند. ۲. مقصود، هفت سوره طولانى اوّل قرآن است و آن را «مثانى» ناميده‌اند؛ به دليل اينكه داستانهاى عبرت‌آموز در آن، دو به دو آمده است. در اينجا همان احتمال اوّل مورد نظر است. ۱ - آثار سبع مثانى۱.۱ - پرهیز از نظر به دارایی دیگرانبهرهمندى از سبع مثانى (سوره حمد)، مقتضى پرهيز از چشم دوختن به دارايى ديگران: وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ. معناى «لاتمدّن ...» اين است كه چشم طمع به زخارفى كه به گروههايى از کافران داده‌ايم نداشته باش. حاصل معناى اين آيه با توجّه به آيه قبلى اين است كه تو از نعمت بس بزرگى (سوره حمد) بهره‌مند شده‌اى كه هر نعمتى نسبت به آن ناچيز است. ۱.۲ - دلیل محزون شدن پیامبر اسلامبهرهمندى از سبع مثانى (سوره حمد)، دليل محزون شدن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از کفر كافران و اجابت نكردن دعوت آن حضرت: وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ. ۱.۳ - تواضع پیامبر اسلامبهرهمندى از سبع مثانى (سوره حمد)، لازمه تواضع و نرمخویی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نسبت به مؤمنان: وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ. ۱.۴ - اظهار رسالت پیامبر اسلامبرخوردارى پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از سبع مثانى، مقتضى اظهار رسالتش و معرّفى خود در جايگاه هشداردهنده آشكار: وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ قُلْ إِنِّي أَنَا النَّذِيرُ الْمُبِينُ. ۲ - اعطاى سبع مثانى«سبع مثانى» (سوره حمد)، از عطایای خداوند بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله: وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي .... ۳ - جايگاه سبع مثانىسبع مثانى (سوره حمد) داراى جايگاهى ويژه در ميان سوره‌های قرآن: وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ. تعبير از فاتحةالكتاب با نكره غيرموصوفه (سبعاً) دليل عظمت قدر و جلالت شأن آن است. ۴ - سبع مثانى و قرآنسبع مثانى (سوره حمد)، جزئى از مثانی (قرآن): وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي ... بنا بر اينكه «من» براى «تبعيض» باشد، آيات سوره‌حمد بعضى از مثانى است، زيرا خداوند همه آيات قرآن را در آيه شريفه «كتاباً متشابهاً مثانى ...» مثانى ناميده است. ۵ - قرائت سبع مثانىقرائت سبع مثانى (سوره حمد)، در دو رکعت از نماز: وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ. از امام صادق علیه‌السلام درباره «و لقد ءَاتيناك سبعاً من المثانى والقرآن العظيم» سؤال شد. آن حضرت فرمود: آن سوره حمد است كه هفت آيه دارد و از جمله آنها «بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم» است و همانا مثانى ناميده شده است، زيرا در دو ركعت نماز، دو بار خوانده مى‌شود. ۶ - پانویس۷ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۵، ص۵۲۶، برگرفته از مقاله «سبع مثانی». رده‌های این صفحه : سوره حمد | موضوعات قرآنی
|